تکنیک های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر، قالب های ارائه ی هدفمند اطلاعات است که با هدف گیری ضمیر ناخودآگاه، ذهن مخاطب را به مسیر دلخواه سردمداران یک رسانه سوق می دهد.
متن حاضر که توسط پژوهشگر حوزه جنگ نرم، احمد قدیری ابیانه (emailghadiri@gmail.com) نگاشته شده، هشتمین شماره از مجموعه 9 گانه در این خصوص است که به نظر خوانندگان می رسد.

* اصل و استثناء در روایت: خصوصاً در دانشنامه ی ویکی پدیا به وفور از این ترفند استفاده شده و در حالی که ظاهراً دو روایت متضاد را برای رعایت بی طرفی و جامعیت آورده، یک روایت را اصلی و دیگری را استثناء وانمود کرده.

حالت اول: «ابوبکر جانشین پیامبر است و البته عده ای از مسلمانان اعتقاد به جانشینی علی [ع] دارند»، حالت دوم: «علی (ع) جانشین پیامبر است و البته عده ای از مسلمانان اعتقاد به جانشینی ابوبکر دارند».

* تخریب با تمسک به هزینه ی فرصت: هزینه ی فرصت (هزینه ی فرصت از دست رفته) اصطلاحی است اقتصادی که اشاره به این واقعیت دارد که با تخصیص منابع به یک فعالیت قتصادی، فرصت پرداختن به فعالیتی دیگر از دست می رود. بدین توضیح هیچ تصمیم اقتصادی، سیاسی و ... نیست که مطلقاً دارای سود یا زیان باشد و از این رو همیشه راه برای تخریب و انتقاد باز است چرا که اگر در میان دو انتخاب، گزینه ی اول برگزیده شود، برای تخطئه ی آن می توان به معایب گزینه ی فعلی و مزایای گزینه ی بعدی تمسک جست و اگر گزینه ی دوم انتخاب گردد، با توسل به معایب آن و مزایای گزینه ی اول راه تخریب هموار است.

اعتماد ملی: «اظهارات رئیس جمهور در مورد برخی از مسائل که منجر به افزایش فشارهای بین المللی بر ایران شده و یا ماجرای عجیب و غریب استقبال[!] رئیس جمهور از ملوانان انگلیسی در کاخ ریاست جمهوری ایران که منجر به جریحه دار شدن روح ملی ایران شد همچنین مشارکت رئیس جمهور در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس که به گونه ای غیرقابل قبول و اهانت آمیز نام خلیج فارس با عنوان مجعول در آن اجلاس روی تابلو حک شده بود[!] از مواردی است که رئیس جمهور بدون تکیه بر کار کارشناسی و تجربیات گذشته شخصاً تصمیم گرفته است و متاسفانه این اقدامات هزینه های سنگینی را برای جمهوری اسلامی ایران داشته و فرصت های زیادی را تخریب کرده است». (20 اردیبهشت 88)

در یادداشت فوق، از یک طرف سیاست های ضد اسرائیلی "هزینه بر" و از طرف دیگر پرهیز از تنش بیشتر با دولت انگلیس در ماجرای آزادی ملوانان آن هم پس از تعهد کتبی این کشور در عدم تکرار موارد مشابه، "جریحه دارد شدن روح ملی" قلمداد شده؛ فارغ از تحریفاتی که در خصوص وجود نام مجعول (خلیج العربی) در شورای همکاری کشور های عربی خلیج (المجلس التعاون لدول الخیج العربیه) و نیز دروغ استقبال از ملوانان انگلیسی وجود دارد.

* تمرکز بر وجه مثبت یا منفی واقعه: به عکس مورد قبل که با تمسک به مزایای از دست رفته و معایب به دست آمده در مورد یک انتخاب قضاوت می شد، در این ترفند بدون قضاوت در مورد یک تصمیم یا واقعه، صرفاً برای تخریب یا تقویب یک موضع، بر وجه مثبت یا منفی آن تمرکز می شود.

«تمرکز بر هزینه های کشور (تحریم های آمریکا و شورای امنیت) در مورد پرونده ی هسته ای ایران»، «تمرکز بر آثار مثبت هدفمندی یارانه ها از قبیل کاهش اسراف نان و مصرف سوخت در قبال گرانی ها».

[وجه مثبت: کاهش نرخ تورم و افزایش رشد اقتصادی در سال 2013]

 

[وجه منفی: کاهش رشد اقتصادی در سال 2012]

 

[وجه مثبت: نفوذ پهپاد تا تأسیسات هسته ای دیمونا]

 

[وجه منفی: سرنگونی هواپیما توسط اسرائیل]

* مقصر نمایی: در بسیاری مواقع به یک مدیر یا دولت صرفاً با استناد به اینکه حادثه ای در زمان و یا در زیر مجموعه ی او رخ داده حمله می شود و این در حالی است که مدیر یا دولت مذکور یا اساساً ارتباطی به آن رخداد نداشته و یا با وجود تلاش ها، به دلیل موانع پیش رو توفق نیافته است. تفاوت این مورد با دو مورد قبل در این است که در "مقصر نمایی" اولاً تمرکز خبری بر "عامل" یک حادثه یا وضعیت است و ثانیاً نامطلوب بودن یک وضعیت مفروض بوده و به کار برنده ی این ترفند تنها در صدد تعیین مقصر است.

در ماجرای رو به خشکی نهادن دریاچه ی ارومیه، دولت نهم به صرف اینکه این واقعه در زمان تصدی او صورت می گرفت مورد حمله ی برخی رسانه ها بود، فارغ از اینکه مسبب این جریان، خاک ریزی بیش از اندازه ی دولت قبل برای برقراری اتصال میان دو طرف دریاچه بود.

* حرکت از پله ی دوم: بیان واقعه از میانه ی ماجرا؛ شروع روایت از یک واقعه بدون بیان ریشه و رعایت سلسه ی علت و معلولی آن.

رسانه های غربی اخبار "حمله ی جنگنده های اسرائیلی به نوار غزه" را در "پاسخ" به پرتاب موشک های حماس به شهرک های اسرائیلی ذکر می کنند و این در حالی است که پرتاب موشک های حماس، خود علت دیگری دارد و آن ربودن و یا ترور اعضای حماس توسط اسرائیل است.

[سناتور مک کاتر: «نام این دختر ترانه موسوی است. این دختر در نزدیکی مسجد قبا دستگیر شده است؛ جایی که او درصدد رفتن به آرایشگاه بوده است. بعد از دستگیری ترانه، او تحت فشار قرار گرفته و توسط کسانی که او را دستگیر کرده بودند، مورد تجاوز واقع شده. بعد هم در حالی که بیهوش بوده به بیمارستان منتقل شده و در آنجا فوت کرده است. بدن ترانه بین کرج و قزوین پیدا شد که برای جلوگیری از کالبد شکافی سوزانده شده است. خانواده ترانه موسوی تهدید شده اند و از آنها خواسته شده سکوت کنند.»]

* دروغ اساسی: دروغی راهبردی که با طرح آن، از ذکر پی در پی دیگر دروغ ها بی نیاز می شویم.

دروغگو نامیدن صدا و سیما به دلیل نقش رسوا کننده ای که نسبت به دروغ های جریان فتنه و رسانه های معاند داشت، نمونه ی بارز آن است. همچنین تخریب "روحانیت" و بی نیازی از تخطئه ی تک تک مسئولان نظام، و نیز تمرکز بر "بی طرفی بی بی سی" و به تبع آن هموار شدن پذیرش تمام اخبار دروغ و جهت دار بی بی سی از مصادیق این ترفند است.

* دروغ گفته ها و دروغ ناگفته ها: ابتدا در تفاوت دروغ و فریب باید گفت که اگرچه هر دروغی تلاشی برای فریب است، اما هر طرح فریبی الزاماً در حیطه ی دروغ نمی گنجد. چنانکه اگر کسی به جای ذکر ارائه ی عدد دقیق کشته شدگان یک حادثه، عامداً و در غیر مواردی که دسترسی به آمار دقیق وجود ندارد، حاصل جمع افراد کشته و زخمی را یکجا ارائه دهد، هر چند رقم مذکور مصداق فریب خواهد بود اما مسلماً غلط و دروغ نیست.

دروغ گفته ها، ناظر بر موردی است که آنچه حقیقت و واقعیت ندارد، بیان شود. دروغ ناگفته ها نیز در جایی محقق می شود که راوی با عدم بیان بخش های اساسی از یک واقعه که مؤثر در قضاوت مخاطب است، آن واقعه را وارونه جلوه دهد.

دروغِ گفته: «نظر امام (ره) درباره ی قطع رابطه با آمریکا تغییر کرده بود»، دروغِ ناگفته: «نظر امام (ره) بر ابقای موسوی در سمت نخست وزیری بود».

مصداق دیگری از این تکنیک عبارت "وعده ی مجانی کردن آب و برق امام خمینی به مردم" است که ترکیبی از دروغ گفته ها و ناگفته ها می باشد و متأسفانه در تحریف واقعیت نزد افکار عمومی هم کاملاً موفق بوده. در این خصوص باید گفت "دروغ گفته"ی این موضوع، آن است که گفته می شود سخنان امام در 12 بهمن 57 و در بدو ورود به کشور (بهشت زهرا) گفته شد و این در حالی است که تاریخ بیان آن، 12 اسفند 57 است. اما "دروغ نگفته"ی آن، جایی است که شرایط سخن و واقعه ی ما قبل آن بیان نشده که شرح آن چنین است:

مجانی شدن آب و برق، بدواً توسط دولت بازرگان در 8 اسفند 57 تصویب و در همان روز از طریق عباس امیر انتظام، معاون نخست وزیر وقت و سخنگوی دولت موقت، رسانه ای می شود و آن گاه در واکنش به این موضوع، امام امت در مدرسه ی فیضیه در 12 اسفند همان سال چنین می گوید: «ما علاوه بر اینکه زندگی مادی شما را می خواهیم مرفه بشود، زندگی معنوی شما را هم می خواهیم مرفه باشد. دلخوش نباشید که مسکن فقط می سازیم، آب و برق را مجانی می کنیم اتوبوس را مجانی می کنیم؛ دلخوش به این مقدار نباشید. ما هم دنیا را آباد می کنیم هم آخرت را».

[متن خبر: «آقای امیر انتظام، معاون و سخنگوی دولت، امروز اعلام کرد: لوایح بسیار زیادی در مورد رفع مشکلات مردم به خصوص اقشار کم درآمد از تصویب هیأت وزیران گذشته است و برای تصویب به شورای عالی انقلاب ارسال شده است. یکی از این لوایح مربوط به بخشودگی های آب و برق است که امید وارم عین روز پنجشنبه عین تصویب نامه را پس از تصویب شورای انقلاب همراه با سایر لوایح تصویب شده اعلام کنم»]